Eğitim araştırmacıları tarafından çok sık araştırılan konuların başında öğrenci başarıları gelmektedir. Okulda eğitim başarısına etki eden faktörler konusu araştırmacılar tarafından çalışılan konuların başında olmuştur. Bu faktörler incelendiğinde öğrenme stilleri, öğrencinin fiziksel, duygusal ve zekâ gibi özellikleri, aile ziyaretleri, sosyo-ekonomik özellikleri, okul-aile ilişkileri, öğretmenler, öğretmenlerin uyguladığı öğretim stratejileri vb. ilk başta akla gelebilir.
Eğitimin en büyük ve önemli bileşeni öğrencilerdir. Öğrencinin başarısının yanında başarısızlığa neden olan sebepler üzerine araştırmalar yapılarak da öğrenci başarısına katkıda buluna bilinir. Bu nedenden dolayı araştırmacılar genelinde ilgi çeken konu olma özelliğiyle ön plandadır. Başarısızlığın sadece öğrenci ayağında aranması yanlış bir genelleme olmaktadır. Öğrencinin haricinde başarıya doğrudan veya dolaylı etki edecek olan faktörlerin başında okul ortamı, aile, öğretmenler, çevresel etkenler vb. gelmektedir.
Başarıya en önemli etkenlerin başında öğrencinin kişisel özellikleri gelmektedir. Öğrencinin bilişsel özellikleri, öğrenme tarzları ile zekâ önemli bir faktördür. Öğrencinin kendisi haricinde okul ve sınıf ortamı, aile, öğretmen, arkadaş çevresi gibi faktörler de bulunmaktadır. Sosyo-ekonomik farklılıklar da öğrencinin başarısına etki eden faktörlere eklenebilir. Bu faktörleri farklı bir bakış açısından inceleyen çalışmada okul içi ve okul dışı faktörlerden bahsetmektedir. Okul içi başarıyı etkileyenler arasında; eğitim programının yapısı, yönetici ve öğretmenlerin kapasiteleri, aynı sınıftaki öğrencilerin seviyeleri, kullanılan eğitim araçlarının özellikleri bulunmaktadır. Okul dışı başarıyı etkileyenler arasında öğrencilerin sosyal medya kullanım durumları, ailenin sosyo-ekonomik seviyesi, akran seviyesi, içinde yaşadığı toplumun değer yargıları bulunmaktadır. Bu faktörlerin haricinde de çeşitli değişkenler de eklenebilir.
Okul dışı faktörlerin başında ailenin, sosyo-ekonomik düzeyi ile okuldaki başarının doğru orantıda olduğu araştırma sonucunda ortaya konmuştur. Aileler okul öğrenme süreçlerine katıldığı zaman öğrencilerin başarısı artmaktadır. Bireyin sahip olduğu toplumsal sınıf öğrenci başarısında oldukça etkilidir. Toplumsal sınıfa (sosyo-ekonomik düzeye) göre bireylerin çocuklarına sağladıkları eğitim imkânı ve destekleri okuldaki başarıya yansımaktadır. Evde sağlanan olumlu çalışma ortamı ile öğrenci başarısında olumlu bir ilişki bulunmaktadır. Evde sağlanacak çalışma ortamı, ailenin gelir düzeyinin yanında aile bireylerinin de eğitim düzeyi ile doğrudan etkilidir. Yapılan araştırmada aile, öğrencinin hayata başlangıcından itibaren karakterinin oluşmasında önemli kabul edilmektedir. Okullar ise bilgi, beceri ve davranış kazandıkları yerlerdir. Aile, aynı zamanda kişilerin doğumdan ölümüne kadar etkileşimde olduğu çevredir. Aile de anne ve babanın zekâsı, dini, yaşı, eğitim durumu, mesleği, geliri, yerleşim yeri, ailenin tutum ve beklentileri, ailenin yapısı (çekirdek, geniş, birlikte, ayrı), yaşadığı konutu, konutun okula uzaklığı ve ailede yaşayan birey sayısı öğrenci başarısını etkileyen önemli faktörler arasındadır. Sağlıklı bir eğitim ve öğretimin gerçekleşmesi için anne-babanın öğretmenle ilişkisinin de etkili olması beklenir. Bu sayede okul ile aile arasında sağlam bir ilişkinin geliştirilmesi gerçekleşir.
Eğitim, yalnızca okulda gerçekleşen bir dönem değildir. Öğrenci, zamanının sadece belli bir kısmında okul ortamındadır. Geri kalan zamanını ailesi ve sosyal çevresinde geçirmektedir. Ebeveynin aldığı eğitim diğer ebeveynlere göre daha fazla olan ailelerde bulunan bir çocuğun başarısının diğerlerine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Türkiye’de ise, özellikle nüfusun kalabalık olduğu kent merkezlerinde, ikili eğitim uygulanmaktadır. Bundan dolayı da öğrenciler zamanlarının sadece kısıtlı bir kısmını okulda geçirmektedir. Okul haricindeki zaman aralığı oldukça fazladır. Öğrencinin, okulda kontrolü yönetici ve öğretmenler tarafından sağlanırken okul dışında ise bu görev aile tarafından yapılmalıdır. Bu yüzden ailenin ilgisi ve yardımı öğrencinin başarısında başat roldedir.
Anne-babaların okul dışında ilgilenmelerinin yanı sıra okuldaki öğretmenleriyle de etkileşim halinde olması gerekmektedir. Okuldaki her etkinlik hakkında anne-babaları bilgilendirmelerinin yanı sıra okulun işleyiş düzeni hakkında bilgilerinin olması beklenir. Bu sayede öğrenci başarısı olumlu yönde etkilenecektir. Ailenin ilgisizliği öğrenci başarısızlığında en önemli etkenlerden biri olmaktadır. Ailenin desteği artması oranında öğrenci başarısının da artacağı tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencinin evindeki imkânların artması veya ailenin sosyo-ekonomik düzeyinin yükselmesi öğrencinin başarısını da olumlu yönde arttırdığı görülmektedir. Ailenin oturduğu ev ile okul arasındaki uzaklık ile öğrenci başarısı arasında ilişki olmamasına rağmen ailenin il merkezinde olmasının ilçe merkezine göre öğrenci başarısında daha yüksek etkisi olduğu tespit edilmiştir. Bu durumu aynı şekilde ilçe merkezi ile köy-kasaba arasındaki başarı düzeyi takip etmektedir.
Okul başarısıyla öğrenme stilleri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmada öğrenme stillerine göre okul başarılarının olumlu yönde etkilendiği görülmektedir. Her öğrencinin farklı düşünme ve öğrenme biçimi olduğu bir gerçektir. Öğrencinin öğrenme tarzını belirleyip uygun bir strateji ile öğrenme ortamı sunulması gerekmektedir. Öğretimin öğrencinin öğrenme tarzlarına uygun olarak tasarımı yapıldığında her öğrencinin başarılı olması ve hedeflenen amaçlara ulaşması daha yüksek olacaktır. Öğrenme stratejileri olarak sunulan materyali tekrarlama, anlamlı gruplar halinde düzenleme ve görsel imajlar yoluyla anlamlı hâle getirme gibi etkinlikler uygulanabilir. Bu uygulamalar öğrencinin başarı düzeylerini artırmaktadır. Yeni öğrenme stratejileri de, öğrencinin, öğrenme için aktif olması görüşü ileri sürülmektedir. Buna göre sınıf içinde soru sorması, tartışmalara katılması, öğrendiklerini analiz edip ondan yeni sentezler çıkarabilmesi başarıyı artırmaktadır.
Öğretim stratejilerinin bir parçası olarak öğrencilere birtakım becerilerin kazandırılması gerekmektedir. Bu becerilerin başında öğrencinin bireysel olarak kendi kendine ders çalışma becerisidir. Ders çalışma becerisi (okuma, yazma, sınava çalışma, not alma vb.) öğrencinin başarısına etki ettiği araştırmalarla tespit edilmiştir. Öğrencilerin başarısını olumlu etkileyen alışkanlıkların başında ders çalışma tutum ve alışkanlığıdır. Ders çalışma becerisi olmayan öğrencilerde zamanla kaygı ve stres meydana gelmektedir. Kaygı ve stres de, öğrenci başarısını olumsuz etkilemektedir.
Öğrenci başarısında temel etki şüphesiz öğretmenlerdir. Öğretmenin öğrenci üzerinde eğitsel etkisi çok büyüktür. Öğrencilerin hayata hazırlanmaları, akademik ve yaratıcı becerilerini üst seviyelere taşımaları, kendini tanımaları vb. özellikleri öğretmenler sayesinde ortaya çıkartılır. Sınıftaki öğrenme ile birlikte okul ortamındaki her etkinlikte öğretmen-öğrenci ilişkisinin yüksek olması gerekir. Öğrencinin algılayabileceği öğrenme stratejileri öğretmenleri tarafından tespit edilip uygulandığı zaman öğrenci başarısında olumlu şekilde yükselme görülecektir. Başarıda ortam önemlidir. Öğrencinin kendisine gereken sevgi ve ilginin yanı sıra güvenli bir sınıf ortamı başarıda etken olacaktır.
Okul ortamında başarının en önemli ön şartı değerler ve güvendir. Öğrenci ve çalışma arkadaşlarına değer veren, öğrencileri için yüksek ve ulaşılabilir akademik hedefler koyan öğretmenlerin, ayrıca öğrencilerinin başarılı olabilmeleri için uygun bir ortam hazırlamış olduklarını belirtmektedir. Öğrencilerini başarıya ve çalışmaya yönlendirip destekleyen ve onların sevgi, ait olma ve başarı ihtiyaçlarını önemseyen öğretmenler daha etkilidirler.
Okulda güvende olduğu, sevildiği, birey olarak kabul verilip değerli olduğunu hissettirmek öğrenci başarısı için önemlidir. Sınıfta verilen öğretim kalitesi kadar okul içinin yaşam kalitesi de öğrenci başarısında etken aktördür. Eğitimsel faaliyetlerinin yapıldığı fiziksel, sosyal ve psikolojik içerikli bir çevre okul ortamının öğrenme etkinliklerine göre düzenlenmesi gerekir. Çevre ile öğrencinin iletişimde eğitim hedeflerine göre düzenlenmesi ve yönetilmesi gerekmektedir. Öğrencinin öğrenmesinde, okula ve sınıfa uyum sağlamasında fiziksel çevre önemlidir. Sınıflardaki öğrenci sayısı, koridorlarda kullanılan pano ve diğer eşyaların düzeni ve şekilleri, ışık, ısı, temizlik, gürültü düzeyleri, sınıftaki fiziksel ortamın öğeleri olarak sayılabilir. Öğrencinin okula ve çevresine uyumu aynı zamanda başarısını da olumlu yönde etkileyecektir. Öğrencilerde rol beklenti dengesi doğru kurulmalıdır. Bunun için öğrenci kendi rolünü oynarken çevresinin kendisinden beklentilerinin de farkında olmalıdır. Aynı zamanda ailesinin, arkadaşlarının ve öğretmenlerinin de öğrenciden beklentileri bulunmaktadır. Karşılıklı beklentiler birbirini etkiler. Okulun vizyonu da, öğrencinin kendisine hedef koyarken beklenti ve rollerini etkileyecektir. Okul açısından beklenti, öğretmenlerin, öğrencilerin öğrenme yeteneği ve gelecekteki akademik başarıları konusunda sahip olduğu inançları ve varsayımları ifade etmektedir. Öğrencilerin, eğitimin önemini ve okulu kabul ettiklerinde okuldan tatmin olduklarının bir göstergesidir. Okul tatmini öğrenci başarısını olumlu yönde etkilemektedir. Eğer okul tatmini olmazsa birtakım davranış problemleri, okulu terkler ve yabancılaşma gibi istenmeyen hareketler öğrencilerde görülmeye başlayacaktır. Okulda olduğunda mutlu olan öğrencilerde başarı kendiliğinden artmaktadır.
Okulda öğrenme gerçekleştiği sürece öğrenci başarısı artacaktır. Öğrenmenin olması için öğrencilerde okuma becerisinin de gelişmesi gerekmektedir. Okuma becerisi yalnızca Türkçe dersleri değil aynı zamanda matematik, hayat bilgisi, fizik, kimya vb. gibi derslerde de öğrenci başarısını etkileyecek bir faktör olarak görülmektedir. Okuduğunu anlamak, öğrencinin başarısını olumlu yönde etkilemektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
Ada, S. & Baysal, Z. (2010). Türk eğitim sistemi ve etkili okul yönetimi. Ankara: Pegem.
Altun, S. A. (2009). ilköğretim öğrencilerinin akademik başarısızlıklarına ilişkin veli, öğretmen, öğrenci görüşleri. Elementary Education Online, 567-586.
Arı, A. (2007). Öğrencilerin okul başarılarını etkileyen çeşitli faktörlerin incelenmesi. Milli Eğitim, 169-180.
Arıcı, İ. (2007). Öğrenci ailelerinin sosyo-ekonomik düzeylerinin ilköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi dersindeki başarılarına etkisi. İlahiyat Dergisi, 151-168.
Başaran, İ. E. (2006). Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. Ankara: Ekinoks.
Baştepe, İ. (2009). Etkili okulun eğitim-öğretim süreci ve ortamı boyutlarının nitelikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 76-83.
Bursalıoğlu, Z. (2002). Okul eğitiminde yeni yapı ve davranışlar. Ankara: Pegem.
Carneiro, P. (2008). Equality of opportunity and educational achievement in Portugal. Portuguese Economic Journal, 33-39.
Çelenk, S. (2003). Okul-aile işbirliği ile okuduğunu anlama başarısı arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33-39.
Dane, A., Kudu, M. & Balkı, N. (2009). Lise öğrencilerinin algılarına göre, matematik başarısını olumsuz yönde etkileyen faktörler. EÜFBED – Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi , 17-34.
Erdoğan, İ. (2010). Eğitim ve Okul Yönetimi . İstanbul: Alfa.
Erdoğdu, M. Y. (2006). Yaratıcılık ile Öğretmen Davranışları ve Akademik Başarı Arası İlişkiler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 95-106.
Gelbal, S. (2008). Sekizinci sınıf öğrencilerinin sosyoekonomik özelliklerinin Türkçe başarısı üzerinde etkisi. Eğitim ve Bilim, 1-13.
Gökalp, M. (2006). Üniversite öğrencilerinin başarılarını etkileyen okul içi faktörler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 72-81.
Gökçe, E. (2002). İlköğretim öğrencilerinin görüşlerine göre öğretmenlerin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 111-120.
Korkmaz, M. (2005). İlköğretim okullarında örgütsel sağlık ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 529-548.
Kutlu, Ö., Yıldırım, Ö., Bilican, S. & Kumandaş, H. (2011). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlamada başarılı olup-olmama durumlarının kestirilmesinde etkili olan değişkenlerin incelenmesi. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 132-139.
Olcay, A. & Döş, İ. (2009). Ortaöğretimde başarıyı olumsuz etkileyen unsurların öğrenci boyutuyla tespitine yönelik bir uygulama. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 131-155.
Özer, Z. & Burgaz, B. (2002). Kalabalık sınıf nitelikli öğretmen. TUBİTAK-Bilim ve Teknik Dergisi, 420-476.
Özer, H. & Sarı, A. (2009). Kovaryans analizi modelleriyle üniversite öğrencilerinin başarılarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 105-126.
Sarı, M. & Cenkseven, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinde okul yaşam kalitesi ve benlik kavramı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1-16.
Şişman, M. (2002). Öğretim liderliği. Ankara: PegemA.
Tay, B. (2007). Öğrenme stratejilerinin hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi dersinde akademik başarıya etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 173-189.
Tural, N. K. (2002). Öğrenci başarısında etkili okul değişkenleri ve eğitimde verimlilik. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 39-55.